Lettergrootte:

Informatie

Auteursvermelding: Gemeente Bunschoten 2012
Dorpsstraat 143
Gemeentelijk monument
Datering: ca. Deels 17e/18e eeuws, deels begin 19e eeuw.
Locatie: Bunschoten - Spakenburg, Bunschoten
Dorpsstraat 143, 3751 ES
Coördinaten: 52.23721,5.37315
Gebied: Gemeentelijk beschermd dorpsgezicht "Historische-As Bunschoten" (Centrale-As)
Onderdelen: Boerderij, stal en hek
Vroegere functie: Agrarisch
 
Inleiding
De Dorpsstraat stamt uit de dertiende eeuw en vormt de hoofdas van Bunschoten. Oorspronkelijk bestond Bunschoten uit een agrarische nederzetting met lintbebouwing op smalle kavels aan de Dorpsstraat. De maat van de kavels ontstond tijdens de veenontginningen in de in twaalfde eeuw. Bunschoten kreeg in de veertiende eeuw stadsrechten van de Bisschop van Utrecht, waarna de stadsgracht en burgwal in een ovale vorm werden aangelegd. De Dorpsstraat doorsnijdt de ovale plattegrond in noord-zuid richting. Parallel eraan werden walletjes met dwarsverbindingen aangelegd die gezien kunnen worden als een aanzet tot een stratenpatroon. De stad is nooit tot wasdom gekomen omdat ze begin vijftiende eeuw grotendeels verwoest werd in een strafexpeditie van de Bisschop van Utrecht, nadat Bunschoten in een conflict de zijde van de Hertog van Bourgondië had gekozen. Tot de dag van vandaag wordt het beeldbepalende karakter van Bunschoten bepaald door de agrarische bebouwing aan de Dorpsstraat. De boerderijen zijn door de eeuwen heen gebouwd met de nok haaks op de Dorpsstraat, op een lang, smal, kavel. Het erf bevond zich aan de smalle zij- en diepe achterkant van de kavels. In de negentiende en twintigste eeuw werd tussen de boerderijen aan de Dorpsstraat gaandeweg meer bebouwing toegevoegd. De stadsboerderijen aan de Dorpsstraat hebben na ca. 1980 hun agrarische functie grotendeels verloren en zijn merendeels in gebruik geraakt als woonhuis. De boerderijen in Bunschoten vallen onder het Hallenhuistype. Dit type boerderijen heeft een driebeukige plattegrond met een hoge middenbeuk en lage zijbeuken. De Bunschotense boerderijen horen bij een sub-type van het hallenhuis: het middenlangsdeeltype. Het hooi wordt niet in de boerderij opgeslagen maar op het erf in hooibergen en het woongedeelte is van de boerderij afgescheiden in een voorhuis. Binnen dit type bestaat de langhuisboerderij, de T-boerderij en het krukhuis. Het overgrote deel van de Bunschotense boerderijen was in gebruik als melkveebedrijf. Op de Dorpsstraat 143 heeft oorspronkelijk een langhuisboerderij gestaan die waarschijnlijk dateerde van het einde van de zeventiende eeuw of de eerste helft van de achttiende eeuw. Het onderste deel van de huidige voorgevel is in kruisverband gemetseld met een kleine rode ijsselsteen, die te herleiden is naar deze periode, maar ook duidde op een voorname status van de boer. De boerderij is ergens eind negentiende, begin twintigste eeuw grondig verbouwd. Hierbij is de oorspronkelijke boerderij grotendeels gesloopt, waarbij alleen zichtbaar het onderste deel van de voorgevel is behouden. De zijgevels, de achtergevel en de eerste verdieping van de boerderij zijn opnieuw opgetrokken in waalsteen, gemetseld in halfsteensverband. Ook is de boerderij op dat moment waarschijnlijk verlengd. Op de kadastrale kaart van 1822 is terug te vinden dat de boerderij oorspronkelijk een stuk korter was. Op een luchtfoto uit 1928 is de boerderij reeds met de huidige afmetingen te zien. Ook zijn daarop twee hooibergen terug te vinden gesitueerd op het achtererf, die op de kadastrale kaart van 1822 nog niet voorkwamen. Aan de hand van latere luchtfoto’s kunnen we afleiden dat de boerderij tussen 1986 en 1994 haar agrarische karakter heeft verloren. In die periode werd het erf veranderd in een tuin. De twee hooibergen verdwenen en het erf kreeg een geometrische tuinaanleg. Het pand werd in 1986 verbouwd. Bij die ingreep kreeg het een nieuw dak met betonnen zwarte pannen. In de rechterzijgevel werd het achterste venster toegevoegd en de bestaande vensters werden vermaakt tot zesruits schuifvensters met aan weerszijden luiken. Een dakkapel op het rechterdakvlak werd verwijderd. In de plaats kwamen enkele dakramen. Op de begane grond werd de, haaks op de gevel staande middengang, voor een deel dichtgezet. De keuken/woonkamer aan de linker kant van de gang werd verbouwd tot slaapkamer en doucheruimte. De nette kamer-en-suite, aan de rechterkant van de gang, werd in gebruik genomen als slaapkamer. De schuur werd verbouwd tot woonkamer, berging en keuken. De dwarsgang, met toegang tot het erf, bleef intact. Tegenwoordig is van de oude indeling niets meer aanwezig. De en-suite-deuren en een bovenlicht werden in het pand hergebruikt.

Omvang bescherming
De bescherming omvat de langhuisboerderij met stal en hek met uitsluiting van de niet constructieve onderdelen van het interieur.

Stedenbouwkundige en landschappelijke aspecten
De boerderij is aan de oostkant van de Dorpsstraat gelegen. Het pand ligt op de rooilijn. Aan de rechter- en achterkant heeft het gebouw een erf. De toegang tot het erf is afgesloten met een ijzeren hek. Tegen de linkergevel is een buurpand gebouwd. De stal is aan de linker achterkant naar links uitgebouwd.

Architectonische beschrijving
Boerderij De langhuisboerderij heeft twee lagen onder een zadeldak met de kap haaks op de Dorpsstraat. Het pand is opgetrokken in rode ijsselsteen in kruisverband. Boven de vensters van de voor- en achtergevel gaat dit over in een halfsteensverband, gemetseld in een waalsteen. Het pand heeft aan alle gevels een plint. Het overstekende zadeldak is gedekt met betonnen opnieuw verbeterde Hollandse pannen en heeft decoratieve windveren en een dito makelaar. Twee treden geven toegang tot de voormalige voordeur die in het midden van de gevel is gesitueerd. De voordeur heeft een tweeledig bovenlicht. Links en rechts bevinden zich twee zesruits schuifvensters met aan weerszijden luiken. Op de eerste verdieping is een zesruits schuifvenster aanwezig. De rechterzijgevel heeft vooraan een zesruits schuifvenster identiek aan de vensters in de voorgevel, In het midden van de gevel bevinden zich een identiek venster, een deur met tweeledig bovenlicht en gietijzeren sierhekje en nog twee zesruits schuifvensters. Deze zijn van later datum. De achtergevel heeft aan de linkerkant een enkele staldeur; in het midden een nieuw zesruits venster, daarnaast een deur en nog een zesruits venster. Op de eerste verdieping bevindt zich een nieuw venster met plakroeden. Alle gevelopeningen worden bekroond door een rollaag. Het dak heeft aan de zij- en achterkant eenvoudige boeiboorden en windveren. De voor- en achtergevel hebben een drietal ankers ter hoogte van de vloerbalken van de eerste verdieping. Alleen op een luchtfoto is de uitbreiding naar links van het achterste deel te zien. Dit sluit aan de achterkant aan op de stal. Stal De stal is tegen de linkerachterkant aangebouwd met de nokrichting parallel aan die van de boerderij. Het gebouw heeft een zadeldak, is gedekt met Tuile du Nord pannen en heeft een tuitgevel met eenvoudige rollaag en een getrapt uitgemetselde dakrand. De linkerzijgevel heeft een nieuw negenruits venster. Rechts daarvan een enkele staldeur, twee halfronde ijzeren stalramen, met eronder een liggend luik dat naar boven toe openklapt, en nog een enkele staldeur. De achtergevel heeft rechts eveneens een enkele staldeur. In het midden bevindt zich een liggend achtruits stalen venster. In de top een luik met vierkant lichtgat en een segmentvormige beëindiging. De gevelopeningen van de stal worden bekroond door een rollaag. Hek Het erf wordt afgesloten door een eenvoudig smeedijzeren spijltjeshek met ronde bogen, zoals er meer voorkomen langs de Dorpsstraat.

Waardestelling
De langhuisboerderij met stal en hek is vanuit cultuurhistorisch, stedenbouwkundig en architectonisch oogpunt van algemeen belang voor Bunschoten: - als onderdeel van en als herinnering aan de agrarische ontwikkelings- en bewoningsgeschiedenis van Bunschoten; - vanwege de gaaf bewaarde hoofdvorm en materiaalgebruik van de boerderij; - als onderdeel van de dorpse omgeving met een gave structuur en een herkenbaar visueel karakter; - vanwege de beeldbepalende ligging aan de Dorpsstraat; - omdat het onderdeel is van een agrarisch complex waarbij de samengestelde delen een gaaf en herkenbare visueel karakter hebben; - omdat de boerderij duidelijk zichtbaar iets verteld over zijn eigen ontstaansgeschiedenis, waarbij de boerderij in verschillende (tijd)lagen is opgebouwd; - vanwege de ouderdom van (een aantal onderdelen van) de boerderij, dat teruggaat tot de 17e eeuw en zeldzaam is voor het merendeel van de historische boerderijen in Bunschoten.

Bronnen en literatuur
- Gemeente Bunschoten, ‘Zicht op monumenten. Een nota over het monumentenbeleid in de gemeente Bunschoten’, Bunschoten 1986, Hoofdstuk VII Inventarisatie van de panden, Objectnr: Bun 37. - Stichting kadastrale atlas provincie Utrecht, Werkgroep kadastrale atlas Bunschoten, Bunschoten in 1832. Grondgebruik en eigendom, twee dl. ‘Tekst’ en ‘Kaarten’, Van Weiland B.V., Laren 2005. - Luchtfoto Bunschoten, Topografische dienst Kadaster, minuut 389, nr. 16, 1928, Fotoarchief Gemeente Bunschoten.



Commentaar/Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item
Titel (niet verplicht)
Naam (niet verplicht)
Bericht
Upload
Beveiligingscode:
Niet leesbaar? Vernieuw tekst