Lettergrootte:

Informatie

Auteursvermelding: Gemeente Bunschoten
Dorpsstraat 5 (Oude dokterswoning)
Gemeentelijk monument
Datering: 1873
Locatie: Bunschoten - Spakenburg, Bunschoten
Dorpsstraat 5, 3751 EM
Coördinaten: 52.24244,5.374627
Gebied: Gemeentelijk beschermd dorpsgezicht "Historische-As Bunschoten" (Centrale-As)
Onderdelen: Herenhuis
Vroegere functie: Woonhuis (dokterswoning)
Architect: W. van Hazelen
Opdrachtgever: Gemeente Bunschoten
Auteursrechten:
 
Inleiding
De Dorpsstraat stamt uit de dertiende eeuw en vormt de hoofdas van Bunschoten. Oorspronkelijk bestond Bunschoten uit een agrarische nederzetting met lintbebouwing op smalle kavels aan de Dorpsstraat. De maat van de kavels ontstond tijdens de veenontginningen in de in twaalfde eeuw. Bunschoten kreeg in de veertiende eeuw stadsrechten van de Bisschop van Utrecht, waarna de stadsgracht en burgwal in een ovale vorm werden aangelegd. De Dorpsstraat doorsnijdt de ovale plattegrond in noord-zuid richting. Parallel eraan werden walletjes met dwarsverbindingen aangelegd die gezien kunnen worden als een aanzet tot een stratenpatroon. De stad is nooit tot wasdom gekomen omdat ze begin vijftiende eeuw grotendeels verwoest werd in een strafexpeditie van de Bisschop van Utrecht, nadat Bunschoten in een conflict de zijde van de Hertog van Bourgondië had gekozen. Tot de dag van vandaag wordt het beeldbepalende karakter van Bunschoten bepaald door de agrarische bebouwing aan de Dorpsstraat. De boerderijen zijn door de eeuwen heen gebouwd met de nok haaks op de Dorpsstraat, op een lang, smal, kavel. Het erf bevond zich aan de smalle zij- en diepe achterkant van de kavels. In de negentiende en twintigste eeuw werd tussen de boerderijen aan de Dorpsstraat gaandeweg meer bebouwing toegevoegd, waaronder het raadhuis en Dorpsstraat 5. In het verleden heeft op deze plaats het oude chirurgijnshuis gestaan. In 1872 bleek het in zo’n slechte bouwkundige staat dat de gemeente Bunschoten besloot om het af te breken en op dezelfde locatie een nieuwe dokterswoning voor de dorpsarts te bouwen. Het werk werd aangenomen door W. van Hazelen, een timmerman uit Amersfoort. Blijkbaar werd deze bijgestaan door C. van Zwol getuige een met potlood geschreven tekst op de achterkant van een kastplank die de huidige eigenaar bij de verbouwing in 1973 tegen kwam: “C. van Zwol geb 22 sept 1849 heeft deze kast en het hele gebouw gemaakt Den 9 augustus 1875”. Het doktershuis werd gebouwd voor een bedrag van ƒ 6.176,- in een sobere klassieke stijl. Het pand functioneert als woonhuis. Links van het pand bevindt zich één van de oude stadsherbergen die vroeger op de kop van de haven van Bunschoten lag. Het kleine pandje rechts van het woonhuis fungeerde langere tijd als apotheek en hoorde bij de dokterwoning. Het huis heeft precies honderd jaar gefunctioneerd als dokterswoning. In 1973 werd het verkocht en verbouwd tot particulier woonhuis.

Omvang bescherming
De bescherming betreft het woonhuis uit 1873 en het smeedijzeren hek dat de voortuin van de Dorpsstraat scheidt.

Stedenbouwkundige en landschappelijke aspecten
Het herenhuis is gelegen aan de noordoostelijke zijde van de Dorpsstraat, de hoofdas van Bunschoten. Voorheen eindigde de Dorpsstraat in de haven en fungeerde ze als een uitvalsweg naar Nijkerk. Later werd ze ook de uitvalsweg naar Spakenburg. Het blok waarbinnen het gebouw valt wordt aan de noordkant afgesneden door de Kostverloren, aan de oostelijke kant door de Poststraat en in het zuiden door de Schoolstraat. Het pand heeft een ondiepe voortuin, die van de straat gescheiden wordt door een oud (gedeeltelijk) smeedijzeren hek. Links van de dokterswoning bevindt zich de voormalige stadsherberg en barbierswoning die vroeger aan de haven lag. Daarmee maakt het doktershuis deel uit van een voor Bunschoten belangrijke historische plek. De rechterzijgevel grenst aan het erf van het buurpand, de oude apotheek.

Architectonische beschrijving
Exterieur Het herenhuis bestaat uit een kubusvormige bouwmassa van twee verdiepingen en een zolder onder een schilddak met nieuwe zwarte geglazuurde pannen. Het pand is opgetrokken in een paarse baksteen met een geknipte voeg van kalk in kruisverband. De nokrichting staat haaks op de straat. De voorgevel bestaat uit vier traveeën, waarbij de indeling op de begane grond van links naar rechts als volgt is: twee zesruits schuifvensters, een paneeldeur met bovenlicht, en rechts één zesruits schuifvenster). Op de verdieping bevinden zich vier zesruits schuifvensters. Alle gevelopeningen zijn licht getoogd en afgedekt met een hanenkam. De gevel wordt aan boven- en onderzijde ingekaderd door een gepleisterde band. Op de gevel bevinden zich zes muurankers waarvan er vier het jaartal 1873 verbeelden. De gevel links is deels woningscheidend. Hierin bevindt zich op de begane grond aan de straatzijde een getoogd zesruits schuifvenster met een hanenkam erboven. De rechterzijgevel heeft op de begane grond links een zesruits schuifvenster, naar achter toe nog twee vierruits schuifvensters een deur en nog een vierruitsvenster. Op de eerste verdieping twee zesruitsvensters. Geen van deze vensters is getoogd. Alle vensters hebben een anderhalfsteens rollaag. Op maaiveldniveau bevinden zich in deze zijgevel twee gemetselde koekoeken die licht toelaten tot de kelder onder het rechter voorhuis. De achtergevel bestaat uit vier traveeën. Op de begane grond bevindt zich een keukendeur, daarnaast een centrale tuindeur met gietijzeren fijn geprofileerde ramen in een neogothische trant. Twee openslaande ramen met zijlichten vormen de grootste lichtbron voor de achterkamer.. De eerste verdieping heeft vier vensters. De linker is een klein toiletraampje, daar naast getoogd tweeruits schuifvenster en twee getoogde drieruits schuifvensters. Boven de vensters bevinden zich hanenkammen. Op het voorste dakvlak bevindt zich centraal één dakkapel met klauwstukken. De dakgoot wordt ondersteund door ijzeren beugels die een regelmatige rij vormen tegen de bovenzijde van de voorgevel. In het linker dakvlak bevinden zich diverse dakramen. Interieur Het woonhuis heeft een eenvoudige plattegrond. In de derde travee bevindt zich een gang die loodrecht op de voorgevel staat met aan weerszijden kamers. De kamers aan de rechterkant hebben de breedte van een travee en zijn dus kleinere; de kamers aan de linkerkant zijn twee traveeën breed en zijn dus breder. De gang gaat op de begane grond over in de achterkamer en keuken en via een halletje tot de tuin. Oorspronkelijk liep de gang door tot aan het halletje. Aan de linkerzijde zijde bevindt zich de voorkamer die in gebruik is als woonkamer. Voor- en achterkamer zijn gescheiden door de haaks op de nokrichting staande trap. Rechts van de gang bevindt zich een voorkamertje met daar achter de keuken. Onder de voorkamer en een deel van de keuken bevindt zich de kelder. Een steile trap geeft vanuit de gang toegang tot de kelder. Op de eerste verdieping bevinden zich aan weerzijden van de gang steeds drie kamers. Links de trap naar de zolder. Geheel achter in de gang is nog een ouderwets stilletje aanwezig. De zolder bestaat grotendeels uit een grote ruimte op het achterste deel na. Daar vormt een houten tussenwand de afscheiding van de bediendenkamertjes. De plattegronden van het huis zijn grotendeels in takt. Op de begane grond eindigt de gang weliswaar in de woonkamer/keuken maar doordat het halletje naar de tuin nog aanwezig is, is de voormalige centrale functie van de gang nog goed af te lezen. De oude dokterswoning bevat nog veel originele details waaronder alle deuren, waarbij de tuindeur met gietijzeren ramen bijzonder is. Verder de trappen en trappalen, de afwerking van de kelder, de betimmering om de trappen, het oude stilletje en de afscheiding op zolder voor de bedienden. De apothekerskast die in de jaren ’70 in dit pand stond heeft een onderkomen gekregen in een andere woning in Bunschoten. De kapconstructie bestaat uit een Philibert-spant, een lichte in Nederland niet veel voorkomende constructievorm die vooral in de negentiende eeuw werd toegepast. Hek De voortuin wordt afgesloten door een eenvoudig smeedijzeren spijltjeshek met ronde bogen, dat karakteristiek is voor de rooilijn en hekken aan de Dorpsstraat.

Waardestelling
Het Herenhuis is vanuit cultuurhistorisch, stedenbouwkundig, architectuurhistorisch en bouwhistorisch, oogpunt van algemeen belang voor Bunschoten; - als onderdeel van en als herinnering aan de bewoningsgeschiedenis van Bunschoten, in het bijzonder als notabelenwoning tussen de boerenbebouwing; - als onderdeel van het historisch gegroeide gebied aan de Dorpsstraat met de voormalige stadsherberg aan de haven; - als in hoofdvorm, detaillering en materiaalgebruik gaaf bewaard voorbeeld van een woonhuis uit het einde van de negentiende eeuw, met name de vensters, de tuindeur en het voegwerk; - vanwege de bijzonder en authentieke houtconstructie met de Philibert kapspanten die relatief weinig is toegepast in Nederland; - vanwege de nog relatief gave plattegronden en interieurdetails zoals deuren en houten scheidingswanden rond de trappen en op de zolder. - vanwege de ensemble met het smeedijzeren hek, dat de voortuin afscheid van de straat, en karakteristiek is voor de rooilijn en hekken aan de Dorpsstraat.

Bronnen en literatuur
- Arends, G.J., C.H. van Eldik, H. Janse., Bouwtechniek in Nederland 3. Compendium constructies. Gebouwen 1800-1940, Delft, Zeist, 1989, Delftse Universitaire Pers, Rijksdienst voor de Monumentenzorg, p.37. - Cazemier, D., en B. Olde Meierink., Monumenten Inventarisatie Project, Gemeente Bunschoten., Provincie Utrecht. Dienst Ruimte en Groen, 1992, 5.2 Objectinventarisatie, objectnummer 6. - Dekkers, O., Onder dokters handen. Drie eeuwen artsen in Bunschoten, Spakenburg en Eemdijk, Bunschoten, 1986, 116. - Gaasbeek F., ‘Bunschoten, geschiedenis en architectuur’, Uitgeverij Kerckebosch BV, Zeist 1992, p.79-82. - Gemeente Bunschoten, ‘Zicht op monumenten. Een nota over het monumentenbeleid in de gemeente Bunschoten’, Bunschoten 1986, Hoofdstuk VII, Object Bun 8. - Janse, A., Houten kappen in Nederland 1000-1940, Delft, Zeist, 1989, Delftse Universitaire Pers, Rijksdienst voor de Monumentenzorg. p. 308 t/m 314. - Tekeningenarchief eigenaar, verbouwing 1973, plattegronden, gevels, bestaande en nieuwe toestand en de nieuwe toestand van de plattegronden.



Commentaar/Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item
Titel (niet verplicht)
Naam (niet verplicht)
Bericht
Upload
Beveiligingscode:
Niet leesbaar? Vernieuw tekst